Çocuk hakları, Birleşmiş Milletler’in kurulması ile önem kazanmış ve bu konuda çalışmalar yapılmaya başlanmıştır.Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda 20.11.1989 tarihinde kabul edilmiş;Türkiye tarafından da 1990 yılında imzalanmıştır. Türkiye, sözleşmenin ilk Taraf Devletleri arasındadır.
Bu sözleşmede “On sekiz yaşına kadar her insan çocuk sayılır” denilmekle çocuğun tanımı yapılmıştır. Çocuğun üstün yararı, ön planda olan düşüncedir.
Sözleşmeyi imzalayan Taraf Devletler; yetkileri altında bulunan her çocuğa, kendilerinin, ana babalarının veya vasilerinin sahip oldukları ırk, renk, dil, din, cinsiyet, etnik ve sosyal köken, siyasal ya da başka düşünceler sebebiyle hiç bir şekilde ayrım yapamaz. Böyle bir ayrım yapılmasına karşı her türlü uygun önlemi almakla yükümlüdür.
Taraf Devletler; çocuğun temel yaşama hakkına sahip olduğunu kabul ederler ve çocuğun hayatta kalıp gelişebilmesi için gereken azami çabayı göstermekle yükümlüdürler.
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne göre çocuk doğumdan itibaren;
- Nüfus kütüğüne kaydedilme
- İsim alma
- Vatandaşlık kazanma
- Anne- babasını bilme ve onlar tarafından bakılma hakkına sahiptir.
Çocuğun tabiyetsiz kalması durumunda uluslararası sözleşmeler çerçevesinde Taraf Devletler, bu hakların işlerlik kazanması ile yükümlüdürler.
Çocuğun anne babasını tanıyıp onlarla büyümesi temel haktır. Bu hak için tek bir istisna vardır. Bu istisna; çocuğun üstün yararı gereği, çocuğun evde yeterli bakıma ulaşamaması, istismar edilmesi hallerinde yetkili makamların vereceği karar ile çocuk aileden ayrılabilir. Daha sonrasında çocuk ile kişisel ilişki kurulmasına çocuğun üstün yararına aykırı bir durum olmayacaksa karar verilebilir.
Geçici ve sürekli olarak aile çevresinden yoksun kalan veya kendi yararına olarak bu ortamda bırakılması kabul edilmeyen her çocuk, Devletten özel koruma ve yardım görme hakkına sahip olacaktır.
İstismar, ihmal gibi durumlar hariç çocuğun özel yaşantısına, iletişimine, aile ve konut hayatına hiçbir şekilde haksız ve keyfi olarak müdahalede bulunulamayacağı gibi çocuğun korunma hakkı gereğince haksız bir şekilde onur ve itibarına da saldırılamaz.
Dediğimiz gibi, çocuğun üstün yararı her zaman önceliklidir. Bu durumda çocuğun ebeveynlerinin ayrı ülkelerde yaşamaları durumunda ailenin birleşmesi adına ülkeye giriş ve ülkeyi terk halleri Taraf Devletler açısından olumlu, insani ve ivedi bir tutumla ele alınır. Fakat bunu yaparken çocukların yasadışı yollarla ülke dışına çıkarılıp geri döndürülmemesi, fuhuşa konu olmalarını önlemek amacıyla her türlü önlem alınmalıdır. Çocuklar Taraf Devletler tarafından her türlü sömürüye karşı korunmalıdır.
Evlat edinmeye karar verecek olan yetkili makamlar, uluslararası evlat edinme talebi olması durumunda şartları sıkı sıkıya incelerler. Yukarıda bahsettiğimiz çocuk sömürülerinin olmadığına kanaat getirdikten sonra evlat edinme işlemlerini onaylarlar.
Çocuk, reşit oluncaya kadar ailenin sorumluluğu altındadır fakat ailenin bir mülkü ya da eşyası değildir. Ayrı bir birey olarak ele alınır. Bu şartlar altında her çocuk, kendini ilgilendiren konularda görüş bildirme hakkına sahiptir. Buna dayanarak çocuğun dernek kurma ve barış içinde toplanma hakkı da bulunmaktadır. Daha sonraki yazılarda da ele alacağımız üzere çocuk hakkında adli ve idari kovuşturma yapılması durumunda, çocuğun uygun bir makam yoluyla dinlenilmesi gerekir.
Taraf Devletler; mülteci statüsünde bulunan bir çocuğa, ister tek başına olsun ister ailesi ile beraber olsun, ayrım yapmadan koruma ve insani yardım sağlama yükümlülüğü altındadır. Bu sebeple Taraf devletler, çocuk tek başına ise ailesini bulmak amacıyla bilgi toplama, yardım ve koruma sağlama gibi nedenlerle işbirliği yaparlar.
Taraf Devletler; engeli bulunan çocukların sağlığına olabildiğince kavuşması, eğitimini alabilmesi, saygınlığına kavuşabilmesi, özgüvenlerini kazanabilmesi ve yaşama etkin katılabilmesi için gereken desteği sağlamalıdır. Engelli çocuğun özel bakıma gereksinim duyduğunun bilinciyle hareket ederek, çocuğun ailesinin maddi durumunu da göz önüne alarak gerekli yardımı ve teşviği yapmalıdır. Bu yardım ve teşvikler haricinde Taraf Devletler birbirleri ile iletişim halinde olarak engelli çocuklar için gerekli olacak rehabilitasyon merkezi, psikolojik ve işlevsel tedavi merkezleri için fikir alışverişinde bulunmalıdır.
Hiçbir çocuk eziyet,işkence ve insanlık dışı onur aşağılayıcı muamele göremez, hiçbir çocuğa idam cezası ve ömür boyu hapis cezası verilemez. Hiçbir çocuk yasadışı ya da keyfi olarak özgürlüğünden mahkum bırakılamaz. Çocuklar için hapis cezası son seçenek olmalı ve belirlenen sınırlar çerçevesinde uygulanmalıdır. Hapis cezası verilirken yaşına uygun davranışlar sergilenmeli, insani şartlarda ailesi ile iletişim kurulmasına izin verilmelidir.
Silahlı çatışma durumunda çocukların korunmasına daha fazla önem gösterilmelidir. 15 yaşından küçükler orduya alınmamalı, eline silah verilmemelidir. Taraf Devletler, silahlı çatışmada etkilenen çocukları koruma ve bakım sağlama yükümlülüğü altındadır.
*Birkaç bölümden oluşacak çocuk hakları ve çocuk yargılaması konumuzun ilk bölümünü bitirmiş bulunmaktayız. Gelecek yazıda Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi Uygulama Kuralları ile devam edeceğiz.
